Wat is stralen?

Stralen is een bijzonder effectieve manier van het verwijderen van aanslag zoals roest. Bij het stralen wordt er onder hoge druk een stroom van (schurende) korrels op het werkstuk geblazen. Deze korrels verwijderen de aanslag tot diep in de porieën. Het straalmiddel beukt als kleine hamertjes in op het werkstuk en slaat zo de aanslag uit het metaal. Als er direct na het stralen een goede oppervlaktebehandeling wordt toegepast is het roestprobleem voor lange tijd uit de wereld. Stralen is een mechanische oppervlaktebehandeling. Alleen "zichtbaar" plaatwerk kan worden behandeld. Het is onmogelijk om in felsranden, tussen dubbele platen of achter verstevigingen te stralen. Dat is dus iets om rekening mee te houden.

Doen we dat zelf ?

Stralen is een klus die je meestal zult uitbesteden. Kleine onderdelen kun je eventueel zelf stralen, mits je daarvoor dan ook de faciliteiten hebt, maar grote stukken zul je in de praktijk naar een straalbedrijf brengen.

Straalbedrijven

Zijn alle straalbedrijven gelijk? Nee, let op! Wat alle straalbedrijven gemeen hebben is dat ze met een straalmiddel onder druk het oppervlak van het aangeboden werkstuk schoon (proberen) te blazen. De verschillen zitten in de details. Denk aan bijvoorbeeld aan de druk en het straalmiddel waarmee gewerkt wordt. En 'last but not least': de ervaring van de straler!

Om maar bij het laatste te beginnen: De straler bepaalt hoe lang en hoe hard hij op een bepaalde plaats blijft stralen. Hierbij wordt het werkstuk dus schoon, maar kan ook vervormen of zelfs volledig kapot gestraald worden. Aangezien wij meestal werken met dun plaatwerk is het dus zeer belangrijk dat de straler weet waar hij mee bezig is. Plaatwerk is gemakkelijk onherstelbaar te beschadigen. Vooral bij "vies" plaatwerk (met b.v. een laag bitac o.i.d.) moet de straler goed weten wanneer hij op moet houden. Anders krijg je het effect: "Operatie geslaagd, Patiënt overleden"

Straalmiddel

Bij het stralen gebruiken we een schurend straalmiddel. Tegenwoordig is er ruime keus in straalmidddelen. Er zijn verschillende soorten materialen met talloze verschillende korrelgroottes. Deze hebben allemaal verschillende eigenschappen en toepassingen. Ook is er tussen het ene en het andere straalmiddel een enorm prijsverschil. Een voorbeeld: Het goedkoopste straalmiddel is het z.g. slakgrit, een bijproduct van de hoogovens. Het heeft als eigenschap dat het in principe maar één keer te gebruiken is. Het slijpt ontzettend hard en haalt dus veel materiaal weg; ook goed materiaal dat je niet kwijt wilt! Slakgrit stoft ontzettend. Dat komt omdat het straalmiddel tijdens het stralen kapot slaat op het te stralen oppervlak.

De duurste straalmiddelen zijn de kunststof straalmiddelen. Ze zijn er in veel verschillende korrelvormen en -grootten. Kunststof straalmiddelen zijn 10 keer of vaak nog meer te gebruiken, mits natuurlijk gereinigd, en geven bijna geen stof. Het werkstuk zelf geeft dat in alle gevallen wel vanwege het weggestraalde materiaal. Kunststof straalmiddelen halen bijna geen "gezond" materiaal weg en worden daarom veel gebruikt voor het schoonstralen van machinedelen in b.v. de voedingsindustrie.

Zandstralen?

Vroeger werd er ook gestraald met zand. Dit is tegenwoordig bij de wet verboden. Dit omdat bij het stralen met zand de zandkorreltjes zo ver breken dat er een microscopisch stof ontstaat dat niet meer door filters kan worden opgevangen. De mensen die hier aan bloot worden gesteld kunnen z.g. silicose krijgen. In de volksmond beter bekend als stoflongen. Begin dus hier ook niet aan. Zand is natuurlijk niet duur maar gezondheid is met geen prijs te betalen.

Wat mag je zeker niet gebruiken?

Er zijn ook bedrijven die stralen met staalkorrels. Dit is dus uit den boze. Na het stralen kunnen er altijd resten straalgrit achterblijven in holle ruimten e.d. Straalt men met staal kan dit grit dus zelf gaan roesten! Een bedrijf dat bekend is met het stralen van auto plaatwerk heeft de expertise in huis. Hij zal dus weten wel straalmiddel hij moet nemen en hoe en met welke druk e.d. hij uw probleem te lijf moet gaan. Hij zal er u ook op wijzen als bepaalde delen niet- of niet goed te behandelen zijn.

Wat te doen na het stralen?

Simpel gezegd het oppervlak verven. Zo simpel is het echter niet. Zoals waarschijnlijk iedereen al wel, weet is de ene verf de andere niet. In de verf industrie spreken ze tegenwoordig liever van een coating.
Zeer belangrijk van zo een coating is dat hij een optimale hechting heeft aan de ondergrond. Hij moet tevens als een goede basis kunnen dienen voor het verdere lakwerk. Verder worden er nog eisen gesteld aan b.v. elasticiteit, uitzettingscoëfficiënt en nog veel meer. Ook moet hij uiteraard 100% de zuurstof afsluiten. Bij blank plaatwerk werk b.v. een epoxy primer heel goed. Belangrijk is wel dat na het stralen het gestraalde werk direct behandeld wordt. Dit om het oppervlak weer niet de kans te geven te gaan roesten. Onder ongunstige omstandigheden (luchtvochtigheid e.d.) kan het roestproces al na enkele uren al weer zijn verwoestende werk gedaan hebben.

Is het rendabel om als amateur-rustbuster zelf te gaan stralen?

Nee, waarschijnlijk niet. Om te stralen heb je een compressor nodig. De druk hoeft hier niet zo hoog te zijn, de hoeveelheid lucht die de compressor levert is wel zeer belangrijk. Met een kleine hobby-compressor redden we het zeker niet. We moeten toch wel uitgaan van een minimum van 1000 à 2000 liter per minuut bij 100 Psi (6 atmosfeer) Dit betekent dus een dure zware compressor. Echte straalbedrijven werken met compressoren die een veelvoud van deze capaciteit kunnen opbrengen.
Dan hebben we natuurlijk nog een gritpistool nodig. Zo'n klein ding met een klein tankje eronder werkt wel maar het is net of je met een balpen een heel huis moet gaan kleuren. Het schiet niet op. Beter is een goede straalketel onder druk. Kosten ongeveer Nlg 1500 à 2000 (minimaal). Professionele straalketels kosten uiteraard een veelvoud hiervan.

Nogmaals het straalmiddel

Het goedkoopste is het al eerder beschreven slakkengrit. Dit werkt wel Je haalt eigenlijk alleen te veel goed materiaal wel en het stoft verschrikkelijk. Een beter straalmiddel is b.v. korund. Alleen moet je wel rekenen dat je ongeveer voor minimaal Nlg 500,- straalmiddel nodig hebt om een middelgrote auto te stralen. Je kunt het hergebruiken, maar het terugwinnen is vaak een probleem als je geen straalcabine hebt. Afzuiging met filters heb je om gezond en veilig te kunnen werken ook nodig. Hier wordt het verhaal dus eigenlijk al onbetaalbaar voor de hobby.

Persoonlijke beschermingsmiddelen

Een straler beschermt zich d.m.v. een straalhelm met externe lucht toevoer. Ook worden er handschoenen gehoorbescherming e.d. toegepast. Stralen is fysiek zeer zwaar werk

Ervaring

Denk niet "Dat kan ik ook wel." Dat kun je dus niet. Stralen is net zo moeilijk als goed spuitwerk afleveren. Het laatste is alleen gemakkelijker te beoordelen door de leek. Iedereen kan zien dat de verf niet blinkt of is gaan lopen. Om straalwerk goed te beoordelen moet je ook hierin ervaring en eventueel meetapparatuur hebben.

Als we e.e.a. dus gewoon berekenen komen we tot de conclusie dat om zelf te gaan stralen u een veelvoud moet investeren van het bedrag wat een straalklus bij een goed bedrijf kost. Vaak bent u al met hetzelfde bedrag klaar wat u anders voor het straalgrit kwijt zou zijn! Heeft het zelf aanschaffen van een klein straalpistool dan dus echt geen zin? Misschien toch wel. Zoals eerder vertelt: De straler kan alleen komen op plaatsen die zichtbaar zijn. Dus niet onder dubbele platen en felsranden e.d. Als u tijdens de restauratie deze toch moet openmaken en u heeft een klein pistooltje kunt u die kleine hoekjes toch nog even meenemen. Óók last het "vers gestraalde" materiaal veel beter dan vuil werk. Zorgt u dan natuurlijk ook voor goede lichamelijke bescherming! Succes met de restauratie...

Met dank aan Ton Ketelaars en straalbedrijf v.d. Kerkhof uit Veghel

Bovenstaande tekst is (met toestemming) afkomstig van www.rustbuster.nl (c) 2001